Θεολογικές «Ιστοδρομίες»: Διαπιστώσεις για τα ιστολόγια ορθόδοξου προσανατολισμού

Γεώργιος Μιχ. Βαρδαβάς

Θεολογικές «Ιστοδρομίες»:

 Διαπιστώσεις για τα ιστολόγια ορθόδοξου προσανατολισμού

Εισήγηση-παρουσίαση  στη ΣΤΡΟΓΓΥΛΗ ΤΡΑΠΕΖΑ με θέμα: «Εφαρμογές διαδικτύου και πολυμέσων στο μάθημα των Θρησκευτικών» στο πλαίσιο του  Παγκρήτιου Θεολογικού Συνεδρίου υπό την αιγίδα της Ιεράς Μητροπόλεως Ιεραπύτνης και Σητείας με κεντρικό θέμα εργασιών «ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΣΤΗΝ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ» (Σητεία,  29-30 Οκτωβρίου 2010)

[Η παρούσα εισήγηση δημοσιεύθηκε στο επίσημο δελτίο της Εκκλησίας της Κρήτης "ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΤΙΤΟΣ", Περίοδος Γ' , τεύχος 12, σελ.131-138]

1. Εισαγωγικά 

 

Είναι γεγονός ότι στην εποχή μας ο πλουραλισμός καταλαμβάνει κεντρική θέση στη δημόσια σφαίρα. Οι απόψεις, οι ιδέες, οι γνώμες διακινούνται και εκφράζονται ελεύθερα με νέους «εναλλακτικούς» τρόπους.

Σταδιακά από τον έντυπο περάσαμε στον ηλεκτρονικό τύπο. Παραλλήλως με τη ραγδαία ανάπτυξη του διαδικτύου διαμορφώθηκε η λεγόμενη «δημοσιογραφία των πολιτών» μέσω του blogging, των  ποικίλων fora, των «κοινωνικών δικτύων»  αλλά και των χώρων «αντιπληροφόρησης». Οι χώροι αυτοί γρήγορα κίνησαν το ενδιαφέρον του κοινού λόγω της αμεσότητας που του παρείχαν, αλλά και της δυνατότητας της δημόσιας παρέμβασης. Με άλλους λόγους, τα δίκτυα αυτά διαμόρφωσαν ένα νέο κίνημα προβληματισμένων ενεργών πολιτών, που διεκδικούν την άμεση παρέμβαση στα δημόσια πράγματα και στην πολιτική λειτουργία, αντί την «ιδιωτείας». Έτσι ο πολίτης έχει την αίσθηση της παρέμβασης, που για κάποιους αποτελεί «δεύτερη ψήφο». Θα είχε εξαιρετικό ενδιαφέρον να δούμε αν όντως η παρέμβαση αυτή έχει κάποια απήχηση. Αυτό όμως είναι θέμα των ειδικών ερευνητών.

Η προσωπική μας θέση είναι ότι μάλλον η δυναμική της όλης «παρέμβασης» έχει υπερεκτιμηθεί. Με άλλα λόγια ο χρήστης έχει την αίσθηση (ή καλύτερα: την ψευδαίσθηση) ότι «παρεμβαίνει», στην ουσία όμως παραμένει «ιδιώτης». Η διαπίστωση του καθηγητού Γ. Κοντογιώργη ότι «η κοινωνία είναι ιδιώτης» νομίζουμε ότι αποτελεί μια τραγική πραγματικότητα. Σε κάθε περίπτωση οι χώροι αυτοί δίνουν τη δυνατότητα της ελεύθερης και διαφορετικής έκφρασης, που είναι σημαντικό να ακούγεται και να διαδίδεται.

Ας πάμε όμως στο βασικό θέμα της διαπραγμάτευσης μας που είναι τα ιστολόγια. Τον όρο «ιστολόγιο» ή web log τον άκουσα για πρώτη φορά γύρω στο 2005, διαβάζοντας κάποιο ρεπορτάζ εφημερίδας. Εκεί σχεδόν πλεκόταν το «εγκώμιο» τους. Βέβαια η αρχική μορφή τους ήταν ένα είδος «ψηφιακού ημερολογίου». Γι’ αυτό αν δει κανείς τη δομή ενός ιστολογίου θα παρατηρήσει  ότι οι αναρτήσεις  του προβάλλονται ανάστροφα με ημερολογιακή σειρά.

Υπάρχουν διάφορες τυπολογίες ιστολογίων: προσωπικά, πολιτικά, πολυθεματικά, ενημερωτικά, ενοριακά, δημοσιογραφικά, αθλητικά, επιστημονικά, θρησκευτικά, γεωστρατηγικής,  μαγειρικής, εκπαιδευτικά, βιβλίων, φωτογραφικά, κινηματογράφου, τέχνης κ. α. π.

Οι βασικότεροι λόγοι που συνήθως οδηγούν κάποιο πρόσωπο να ασχοληθεί με το blogging είναι:

• η ευχέρεια που του δίνεται να πει την άποψη του και μάλιστα ανωνύμως ή χρησιμοποιώντας ψευδώνυμο.
• η αμεσότητα και η διαδραστικότητα που προσφέρει ένα ιστολόγιο (άμεσος διάλογος μέσω σχολίων, εύκολη δημοσίευση κλπ).
• η δωρεάν προσφορά domain name και υπηρεσιών blogging.

Φυσικά στη λεγόμενη «μπλογκόσφαιρα» υπάρχουν κανόνες. Όσοι παρέχουν αυτές τις υπηρεσίες το κάνουν υπό προϋποθέσεις, που πρέπει ν’ αποδεχθεί ο χρήστης πριν αρχίσει να τις χρησιμοποιεί. Σ’ αυτές περιλαμβάνονται ο σεβασμός των πνευματικών δικαιωμάτων, η αποφυγή της λογοκλοπής, ο σεβασμός στα φυσικά πρόσωπα και στους θεσμούς, ο σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα και στα δικαιώματα του παιδιού, η αποφυγή ρατσιστικών αναφορών και έκφρασης μίσους, η αποφυγή προβολής βίας, έκνομων δραστηριοτήτων κλπ. Αν κάποιος χρήστης παραβεί τους όρους χρήσεως τότε ο πάροχος έχει το δικαίωμα να «κλειδώσει» ή ακόμα και να καταργήσει το blog.

Από την άλλη πλευρά θα πρέπει να αναφερθεί ότι πολλές φορές οι πάροχοι προβαίνουν στο εν λόγω «κλείδωμα» σχεδόν αυθαιρέτως, λαμβάνοντας υπόψη τους μόνο τις «αναφορές» για δήθεν «κακόβουλο περιεχόμενο». Μπορεί να φαίνεται υπερβολικό, αλλά αν το θέλουν μερικοί κακοπροαίρετοι χρήστες, μπορούν να απενεργοποιήσουν ένα blog στέλνοντας την σχετική «αναφορά κατάχρησης» στον πάροχο, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι το blog μπορεί να τηρεί τους όρους χρήσεως! Ο πάροχος μετρά «αναφορές», χωρίς να εξετάζει το περιεχόμενο του blog! Αυτό βέβαια mutatis mutandis θυμίζει λίγο «λογοκρισία».

2.     Δομή των ιστολογίων 

Ένα ιστολόγιο (blog) μπορεί να περιέχει (με βάση τα τεχνολογικά δεδομένα του Οκτωβρίου 2010):

• τις αναρτήσεις (post) κατά ημερολογιακή σειρά.
• τα σχόλια των αναγνωστών (υπάρχουν κάτω από την ανάρτηση).
• τους συνδέσμους (links) σε άλλους δικτυακούς τόπους, που προτείνει ο διαχειριστής ή  τις περιλήψεις των post άλλων ιστολογίων (μέσω της λειτουργίας rss σε blogroll).
• το αρχείο, όπου ο χρήστης μπορεί να έχει πρόσβαση σε όλες τις αναρτήσεις.
• ένα  κουμπί «αναζήτησης» του ιστολογίου (ενίοτε).
• παράθυρο άμεσης συζήτησης (chat) και ανταλλαγής απόψεων (ενίοτε).
• λίστα με τους εγγεγραμμένους αναγνώστες (ενίοτε).
• δυνατότητα εγγραφής μέσω rss στις αναρτήσεις, στα σχόλια αναρτήσεων ή και στα δυο.
• διάφορα πρόσθετα (widgets) ανάλογα με τις προτιμήσεις του εκάστοτε διαχειριστή (επί παραδείγματι: ημερομηνία, ώρα, εορτολόγιο, πρόγραμμα τηλεοράσεως, πρωτοσέλιδα εφημερίδων, κείμενα, παράθεση μουσικών αρχείων mp3 σε ψηφιακό jukebox, λίστα με περίληψη των τελευταίων σχολίων των αναγνωστών, λίστα των πρόσφατων ή των δημοφιλών αναρτήσεων,  φωτογραφίες, γραμμή βίντεο, λίστα ψηφοφοριών για διάφορα θέματα, λίστα με διάφορες προτάσεις για βιβλία, ταινίες κλπ).

Σημειώνεται ότι η παρακάτω δομή είναι ενδεικτική και σε καμία περίπτωση εξαντλητική. Μόλις που χρειάζεται να σημειώσουμε ότι τα δεδομένα αλλάζουν καθημερινά, όταν μιλάμε για τεχνολογικά προϊόντα αιχμής.

3.      Πλατφόρμες για blogging

Υπάρχουν πολλές πλατφόρμες  για blogging, άλλες δωρεάν και άλλες με χρέωση. Θα επικεντρωθούμε στις δωρεάν πλατφόρμες.  Οι γνωστότερες είναι η BlogSpot της Google  και η πλατφόρμα της  WordPress. Άλλες γνωστές πλατφόρμες είναι η  livejournal,το Tumblr και το posterous.

Από ελληνικής πλευράς ανάλογες υπηρεσίες παρέχει η Pathfinder δια του Pblogs. Υπηρεσίες blogging παρέχει και το Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο   (βλ. στη σελίδα: http://blogs.sch.gr,    με λογισμικό ανοικτού κώδικα από τη WordPress MU, βλ. http://mu.wordpress.org/).

4.    Η «μπλογκόσφαιρα» και η ορθόδοξη έκφραση

  

Τα ιστολόγια στην Ελλάδα ξεπερνάνε στην παρούσα φάση (Οκτώβριος 2010) τις 135.000 (ο αριθμός δίδεται με βάση σχετική επίκαιρη ερώτηση στη Βουλή, που έγινε πρόσφατα από βουλευτή και δημοσιεύθηκε στον τύπο και στο διαδίκτυο).

Επειδή πρόκειται για ένα προσφιλές και σχετικά «εύκολο» (όπως διαπιστώσαμε παραπάνω) στη χρήση του μέσο, από το χώρο δεν έλειψε και η ορθόδοξη έκφραση.

Πληθώρα blogs άλλα με έμφαση στην ορθόδοξη πίστη, άλλα στην ορθόδοξη πνευματικότητα, άλλα στην επικαιρότητα, άλλα πολυθεματικά, άλλα ενοριακά, άλλα «ζηλωτικά» βγήκαν σιγά-σιγά στον «αέρα». Μόνο στη χώρα μας με μια πρόχειρη ματιά υπάρχουν πάνω από 300 ορθόδοξα blog. Άλλοι επώνυμοι κι άλλοι ανώνυμοι προσπαθούν ο καθένας από το μετερίζι του να προβάλλουν την ορθόδοξη πίστη σε εποχές έξαρσης της πληροφορίας.

Σ’ αυτόν λοιπόν τον κυκεώνα της συνεχούς πληροφορίας τα blog επιλέγουν την πλέον κατάλληλη για τους αναγνώστες τους. Εδώ έγκειται κατά την  άποψη μας και η ουσιαστική συμβολή τους. Εκεί όπου ο αναγνώστης χάνεται στο άπειρο των πληροφοριών έρχονται οι bloggers και αναδεικνύουν επιλεκτικά -με σαφώς υποκειμενικά κριτήρια- τις πιο σημαντικές κατά τη γνώμη ενός εκάστου. Οι bloggers δεν δεσμεύονται κατ’ ανάγκη από την επικαιρότητα, αλλά την επιλέγουν (παραφράζουμε στο σημείο αυτό τη ρήση γνωστού blogger).

Ακόμα κι έτσι όμως ο αναγνώστης βρίσκεται μπροστά σε ένα τεράστιο υλικό πληροφοριών, που κανείς δεν ξέρει αν έχει το χρόνο ή την διάθεση να τις προσπελάσει.

Παρά πάντα ταύτα η επιλογή αυτή καθ’ αυτή είναι σημαντική. Γι’ αυτό και ο αναγνώστης είναι ο τελικός κριτής. Επιλέγει με βάση τα δικά του αξιολογικά κριτήρια τι θέλει να διαβάσει.

Όπως σε όλους τους χώρους έτσι και στη «μπλογκόσφαιρα» υπάρχουν «παρατράγουδα»: πολλοί μπερδεύουν την ελευθερία της έκφρασης με την απόλυτη ασυδοσία, άλλοι κάνουν επιθέσεις «κάτω από το τραπέζι», άλλοι παραπληροφορούν συστηματικά και στρέφονται κατά της ορθοδοξίας μας ή «λοιδορούν» την πίστη μας,  άλλοι υβρίζουν ασύστολα, άλλοι από άκαμπτο «ζηλωτισμό» βλέπουν παντού «σκοτεινές δυνάμεις» ή «συνωμοσίες».

Δυστυχώς δεν υπάρχουν εξαιρέσεις ούτε στην «ορθόδοξη μπλογκόσφαιρα», όπου ορισμένοι «νεο-καθαροί» αυτοανακηρύσσονται «ορθοδοξομέτρες», κατηγορώντας σχεδόν τους πάντες για αίρεση και πλάνη, από απλούς λαϊκούς, πρεσβυτέρους μέχρι και εγνωσμένου κύρους αρχιερείς, αγνοώντας τις παρακαταθήκες των αγίων μας για την κατάκριση και κρυβόμενοι πίσω από την ανωνυμία τους. Δείχνουν με τη στάση τους ν’ αγνοούν τους λόγους του Αγίου Ιωάννου της Κλίμακος:

Πρόσχωμεν ἑαυτοῖς, μή ποτε τὴν στενὴν καὶ τεθλιμμένην λέγοντες ὁδεύειν ὁδὸν, τὴν πλατεῖαν καὶ εὐρύχωρον κατέχοντες, ἐπλανήθημεν. Στενὴν ὁδὸν ἐμφανίσει σοι θλῖψις κοιλίας, στάσις παννύχιος, μέτρον ὕδατος, ἄρτου ἔνδεια· ἀτιμίας πόμα καθάρσιον, μυκτηρισμοὶ, καταγέλωτες, ἐμπαιγμοί, ἐκκοπή θελημάτων οἰκείων, προσκρούσεων ὑπομονή, περιφρονήσεως ἀγογγυσία, ὕβρεων βία· ἀδικούμενον ὑπομένειν ἰσχυρῶς, καταλαλούμενον μὴ ἀγανακτεῖν, ἐξουθενούμενον μὴ ὀργίζεσθαι, κατακρινόμενον ταπεινοῦσθαι·  μακάριοι οἱ τὴν προειρημένην ὁδὸν πορευόμενοι, ὅτι αὐτῶν ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν. (Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Σιναΐτου, Κλῖμαξ, Λόγος Β’, Περὶ ἀπροσπαθείας, παρ. ιγ’, ἔκδοσις Ἱερᾶς Μονῆς Παρακλήτου, 9η ἔκδοσις, Ὠρωπός Ἀττικῆς 2002, σελ.53).

Από την άλλη μεριά σε ανάλογα μονοπάτια δυστυχώς κινούνται πολλές φορές και άνθρωποι της «άλλης πλευράς». Με το πρόταγμα μιας κακώς εννοούμενης «προοδευτικότητας», από άμυνα ή ενίοτε άκρατο εγωισμό, «εστετισμό»  ή «ελιτισμό»  βάλλουν επί δικαίων και αδίκων, χρησιμοποιώντας χαρακτηρισμούς που δεν συνάδουν με την παράδοση και τις αξίες της ορθοδοξίας μας.  Ας λάβουν κι αυτοί υπόψη τους τα σοφά λόγια του Αγίου Ιωάννου της Κλίμακος κι ας επιδείξουν σύνεση και ψυχραιμία. Στους χαλεπούς καιρούς που διανύουμε χρειάζεται μια μέση οδός. Δεν μας περισσεύει κανείς, ας το καταλάβουν όλοι.

Όλα αυτά δυστυχώς θα υπάρχουν όσο δεν υπάρχει σαφής κατανόηση των ορίων της δημόσιας έκφρασης. Ευχόμαστε οι λίγες αυτές εξαιρέσεις να απομονωθούν για να μη δοθεί το «έναυσμα» στο νομοθέτη για «έλεγχο» ή «λογοκρισία» στη «μπλογκόσφαιρα».

Σε κάθε περίπτωση το συγκεκριμένο μέσο μπορεί να φανεί χρήσιμο τόσο στο χρήστη, όσο και στον αναγνώστη αρκεί να υπάρχει εγκυρότητα, ψυχραιμία, αίσθημα κοινωνίας και υπέρβαση του πολύπαθου εγωισμού.

Η παρουσία της ορθόδοξης έκφρασης στη «μπλογκόσφαιρα» είναι παραπάνω από αναγκαία: είναι απαραίτητη. Ας ελπίσουμε ότι η παρουσία αυτή θα είναι διαρκής, ψύχραιμη, δοσμένη με σύγχρονο τρόπο και λόγο, χωρίς βερμπαλισμούς, χωρίς φιοριτούρες, χωρίς ηθικισμούς και χωρίς φανατισμό.

Χρειάζεται ακόμα να είναι χριστοκεντρική, απολογητική, αναθεμελιωτική (αλλά όχι «ταλιμπανική»), παραδοσιακή (αλλά όχι παραδοσιαρχική), οικουμενική (αλλά όχι «οικουμενιστική») και το κυριότερο: διανθισμένη με την αρετή της διάκρισης.

5.      Επιλεγόμενα

 Οι σύνεδροι πληροφορήθηκαν μέσω διαφανειών (power point) για την ορθόδοξη παρουσία στην «μπλογκόσφαιρα» και είδαν δείγματα post, σχολίων ανάρτησης, widgets καθώς και πλατφόρμες για blogging. Παρουσιάστηκαν ενδεικτικά (και όχι εξαντλητικά) μέσω screenshots τα ακόλουθα ιστολόγια (σε παρένθεση η ηλεκτρονική τους διεύθυνση):

• ἄρωμα Ἀσίας (http://asian-aroma.com) : ιεραποστολικό ιστολόγιο του π. Ιωνά (Μούρτου) της Taiwan.
• ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΕΣ ΜΝΗΜΕΣ (http://agioritikesmnimes.pblogs.gr): αξιόλογος ιστοχώρος αφιερωμένος στο Άγιον Όρος.
• Νεκρός για τον Κόσμο (http://o-nekros.blogspot.com): η ορθόδοξη μαρτυρία αποτυπωμένη με σύγχρονη γλώσσα.
• Προσκυνητής (http://proskynitis.blogspot.com): ιστολόγιο ιερέως με έμφαση στην ορθόδοξη πνευματικότητα.
• ΦΩΣ ΦΑΝΑΡΙΟΥ (http://fanarion.blogspot.com) : ένα ιστολόγιο με θέμα το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
• ΠΥΛΗ ΕΙΔΗΣΕΟΓΡΑΦΙΑΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟΥ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΩΝ (http://www.jp-newsgate.net/gr): δεν πρόκειται για ιστολόγιο με την κλασική έννοια του όρου, αλλά για δικτυακή «πύλη», που όμως «ομοιάζει» ειδολογικά με blog.
• Ιερά Μητρόπολη Βελγίου και Εξαρχία Κάτω Χωρών και Λουξεμβούργου (http://imbelgiou.wordpress.com): επίσημο ιστολόγιο της Ιεράς Μητροπόλεως Βελγίου.
• ΦΩΤΟΓΡΑΦΗΜΑΤΑ ΙΕΡΑΣ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΚΡΗΤΗΣ: φωτογραφίες και βίντεο από τις εκδηλώσεις της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κρήτης (http://agiosandreaskritis.blogspot.com).
• ΑΠΑΝΤΑ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ: ιστολόγιο με πλούσιο πνευματικό υλικό, ομιλίες, κηρύγματα, βίντεο  (http://apantaortodoxias.blogspot.com).
• ΕΝ ΙΕΡΟΥΣΑΛΗΜ: ένα ιστολόγιο αφιερωμένο στην Αγία Γη (http://jerousalem.blogspot.com). 
• Εκκλησία Παναγίας Αγίας Νάπας: ενοριακό ιστολόγιο (http://churchofagianapa.blogspot.com).
• Ηλιαχτίδα: ιστολόγιο της ενορίας αγίου Στυλιανού Γκύζη (http://iliaxtida.wordpress.com).
• παπά Καλλίνικος : το ιστολόγιο του π. Καλλινίκου Μαυρολέοντος, ηγουμένου της Ιεράς Μονής Αγ. Γεωργίου Βασσών Καρπάθου, εκπαιδευτικού (http://papakallinikos.wordpress.com).
• ΙΕΡΑ ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΗ και ΣΤΑΥΡΟΠΗΓΙΑΚΗ ΜΟΝΗ ΑΓ.ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΑΣΣΩΝ ΚΑΡΠΑΘΟΥ (http://aggeorgebasson.blogspot.com).
• Η ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΝΔΟΝΗΣΙΑ: ιεραποστολικό ιστολόγιο (http://ierapostoliko.blogspot.com).
• NaturaZante συν κεφάλαια θεολογίας του περιβάλλοντος: ιστολόγιο του π. Π. Καποδίστρια (http://www.naturazante.com).
• Ελληνορθοδοξη Κοινοτητα Απ. Βαρναβα WoodGreen Λονδίνου: ενοριακό ιστολόγιο (http://stbarnabascommunity.wordpress.com).
• ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΘΗΣΑΥΡΙΣΜΑΤΑ: ιστολόγιο ορθόδοξης πνευματικότητας (http://dosambr.wordpress.com).
• Το Zωντανό Iστολόγιο: ιστολόγιο με πλούσιο πνευματικό υλικό (http://istologio.org).
• Ι.Ν. ΑΓ. ΒΑΡΒΑΡΑΣ ΠΑΤΡΩΝ: ενοριακό ιστολόγιο (http://agiabarbarapatras.blogspot.com).
• NOCTOC: αξιόλογο ιστολόγιο εκ Κύπρου (http://noctoc-noctoc.blogspot.com).
• ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΥΨΕΝΗΣ (http://ipseni.blogspot.com).
• Ορθόδοξη Γυναίκα: ιστολόγιο πρεσβυτέρας με κέντρο την ορθόδοξη πνευματικότητα (http://orthodoxigynaika.blogspot.com).
• ΟΡΘΟΔΟΞΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ: ιστολόγιο στο οποίο οι αναγνώστες θέτουν ερωτήσεις και απορίες για θέματα που αφορούν την ορθοδοξία και παίρνουν απαντήσεις από τους διαχειριστές του (http://orthodox-answers.blogspot.com).
• ΦΩΝΗ ΒΟΩΝΤΟΣ ΑΜΑΡΤΩΛΟΥ ΙΕΡΕΩΣ (http://iereasanatolikisekklisias.blogspot.com): ιστολόγιο ιερέως εκ Καλύμνου.
• Το Μανιτάρι του Βουνού: ιστολόγιο που διαπραγματεύεται ζητήματα κοινωνίας και ορθόδοξης θεολογίας (http://manitaritoubounou.wordpress.com).
• Πατμιάς του Γένους Εκκλησιαστική Σχολή (http://patmias.blogspot.com): επίσημο ιστολόγιο της Πατμιάδος του Γένους Εκκλησιαστικής Σχολής.
• Χαρμολύπη: αξιόλογο ιστολόγιο με εξαιρετική εμφάνιση και περιεχόμενο (http://charmolypi.blogspot.com).
• π.Λίβυος (http://plibyos.blogspot.com): ιστολόγιο ιερέως.
• ΤΟ ΣΤΑΥΡΟΔΡΟΜΙ: ενοριακό ιστολόγιο, ποικίλης ύλης (http://stavrodromi.wordpress.com).
• Αηδόνι: ιστολόγιο με θέματα ορθόδοξης πνευματικότητας (http://ahdoni.blogspot.com).
• Aπλά & Ορθόδοξα: ιστολόγιο του π. Χερουβείμ Βελέτζα (http://xerouveim.blogspot.com).
• Εκπαιδευτικές και θεολογικές αταξίες: ιστολόγιο του θεολόγου Π. Ασημακόπουλου (http://theologosnaf.blogspot.com).
• ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΑ ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ: εξαιρετικό ιστολόγιο του π. Νικολάου Μέζη, που επικεντρώνεται σε θέματα λατρείας, εκκλησιαστικής τέχνης και ορθοδόξου πνευματικότητας (http://nmnovice.blogspot.com).
• MYSTAGOGY: αξιόλογο ορθόδοξο ιστολόγιο γραμμένο εξ ολοκλήρου στα αγγλικά (http://www.johnsanidopoulos.com).
• Ιστολόγιο βιβλικών σπουδών: αξιόλογο επιστημονικό ιστολόγιο (http://biblicalstudiesblog.blogspot.com).
• ΒΗΜΑΤΑ: ιστολόγιο του πρωτοπρεσβύτερου Θεμιστοκλή Μουρτζανού (http://themistoklismourtzanos.blogspot.com).
• Θεοτόκος: ιστολόγιο ιερέως που διακονεί στη Νέα Ζηλανδία(http://father-k.blogspot.com).
• Τα Θρησκευτικά στη Δευτ/θμια Εκπ/ση της Κρήτης: ιστολόγιο του Σχολικού Συμβούλου Θεολόγων Κρήτης κ. Γ. Στριλιγκά (http://theologoi-kritis.blogspot.com).
• Ορθόδοξα ιστολόγια : συναθροιστής ορθόδοξων blogs (http://orthodoxa-istologia.blogspot.com).
• Η ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΣΤΗΝ ΑΠΩ ΑΝΑΤΟΛΗ: ιεραποστολικό ιστολόγιο (http://filoierapostolisumatras.wordpress.com).
• Athos: Ολλανδικό ιστολόγιο αφιερωμένο στο Άγιο Όρος (http://athos.web-log.nl).
• ΑΓΙΟΙ ΤΗΣ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ(http://ipseni9.blogspot.com).
  [πηγή]