Πέμπτη 22 Ιουλίου 2010

Η ΦΙΛΟΚΑΛΙΑ, Ο ΜΗΔΕΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΚΡΙΣΗ

τοῦ π. Νικολάου Λουδοβίκου*

Σὲ περιόδους μεγάλων κρίσεων στοὺς λαούς, ἡ κύρια ἐργασία τοῦ διανοουμένου ὀφείλει νὰ εἶναι ἡ ἀνάδειξη ἐκείνων τῶν στοιχείων τοῦ πολιτισμοῦ καὶ τῶν παραδόσεων ποὺ μποροῦν νὰ βοηθήσουν στὴν ἀνάταξη τῆς συλλογικῆς κατάθλιψης καὶ τὴν ἀναζωπύρωση τῶν ἑστιῶν δημιουργικῆς δράσης.
Αὐτὸ ἀκριβῶς ἔκαναν αἴφνης ἄνθρωποι σὰν τὸν Χέγκελ ἢ τὸν Γιάσπερς σὲ ἀντίστοιχα πολὺ δύσκολες στιγμὲς τοῦ ἔθνους τους. Ἄλλωστε τὸ νὰ κατηγορεῖ ἡ Ἰνδία τὸν ἰνδουισμὸ ἢ τὸ Ἰρὰκ τὸν μουσουλμανισμὸ γιὰ τὶς κακοτυχίες τους, αὐτὸ μόνο σὲ βαθύτερη παρακμή, λόγω ἀπελπισίας, θὰ μποροῦσε νὰ ὁδηγήσει. Σὲ στιγμὲς κρίσης, λοιπόν, ἀναζητοῦμε κατ᾽ ἀρχὴν τὰ στοιχεῖα ἐκεῖνα ποὺ ἐπιτρέπουν τὴν ἀναγέννηση καὶ τὴν ἐλπίδα. Ἄραγε αὐτὸ εἶναι ποὺ κάνει ὁ Στέλιος Ράμφος μὲ τὸ τελευταῖο του βιβλίο, ὅσο καὶ μὲ τὸ μπαρὰζ τῶν συνεντεύξεων ποὺ ἀκολούθησε;
Στὴν εἰκοσαετία ποὺ διδάσκω στὴν τριτοβάθμια θεολογικὴ ἐκπαίδευση, στὴν Ἑλλάδα καὶ στὸ ἐξωτερικό, ἔχω συναντήσει μόλις δυὸ ἢ τρεῖς ἀνθρώπους ποὺ ἔχουν διαβάσει ὁλόκληρη τὴ Φιλοκαλία. Τὸ βιβλίο αὐτό, ποὺ δημιουργήθηκε ἀπὸ μοναχοὺς γιὰ μοναχούς, ἐκδόθηκε μετὰ τὸ ’60 στὴν Ἑλλάδα καὶ διαβάστηκε γενικῶς ἐλάχιστα. Τὸ πρόβλημα ὡστόσο εἶναι πὼς τὸ περιεχόμενό του ἐλάχιστα ταυτίζεται μὲ αὐτὸ ποὺ προτείνει ὁ Ράμφος.
Κατ᾽ ἀρχὴν ἡ Φιλοκαλία δὲν περιέχει μόνο μιὰ ἀνθρωπολογία, ἀλλὰ σειρὰ ἀνθρωπολογιῶν, μὲ σημαντικὲς διαφορὲς μεταξύ τους, οἱ ὁποῖες ἀνταποκρίνονται στὴ μακρὰ ἐξέλιξη δεκατεσσάρων αἰώνων: εἶναι ἐντελῶς διαφορετικὴ ἡ Πλατωνίζουσα καὶ καθαρὰ νοησιαρχικὴ ἀνθρωπολογία καὶ γνωσιολογία τοῦ συγγραφέα τῶν ἀπόψεων τοῦ Ἀντωνίου ἢ τοῦ Εὐαγρίου (Νεῖλος ὁ Ἀσκητής), ἀπὸ τὴ μυστηριοκεντρικὴ ἀνθρωπολογία τοῦ Μάρκου τοῦ Ἀσκητῆ, ἢ τὸν ἐσωτερισμὸ τοῦ Μακαρίου, ἢ ἀκόμα, φυσικά, ἀπὸ τὸν μοντέρνο ψυχοσωματικὸ ὁλισμὸ τοῦ Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητῆ καὶ τὴν ἱερὴ σωματοκεντρικότητα τοῦ Γρηγορίου Παλαμᾶ. Εἶναι ἐντελῶς παράδοξη ἄλλωστε ἡ θέση τοῦ Ράμφου πὼς ὁ ἀνατολικὸς χριστιανισμὸς δὲν διαθέτει καν ἀνθρωπολογία: ἡ ἀπόλυτη ἰσότητα καὶ ἀκεραιότητα τῶν δύο φύσεων τοῦ Χριστοῦ στὴ Δ’ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο, καθὼς καὶ ὁ μακρὺς ἀντι-μονοφυσιτικὸς ἀγώνας, ποὺ κατέληξε στὴ λαμπρὴ διατύπωση τῆς ἀπόλυτης ἐλευθερίας τῆς ἀνθρώπινης βούλησης, γιὰ πρώτη φορὰ στὴν Ἱστορία, στὸν Μάξιμο τὸν Ὁμολογητὴ καὶ τὴ Στ’ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο, ἐνάντια στὴν παθητικότητα τῆς βουδιστικῆς Ἀνατολῆς, θὰ ἀρκοῦσαν γιὰ νὰ τὸ ἀποδείξουν αὐτό. Ὑπάρχει μιὰ διαδικασία ὡρίμανσης τῆς ὀρθόδοξης ἀνθρωπολογίας, τῆς ὁποίας τὰ ἴχνη φαίνονται καὶ στὴ Φιλοκαλία καὶ πρὸς τὴν ὁποία σήμερα στρέφεται τὸ ἐνδιαφέρον πολλῶν εἰδικῶν στὴ Δύση.
Πέραν αὐτῶν καμιὰ πρωτοκαθεδρία τοῦ αἰσθήματος δὲν ἐπιτρέπει ἡ Φιλοκαλία. Τόσο τὸ αἴσθημα ὅσο καὶ ὁ νοῦς περιορίζονται, στὴ διαδικασία τῆς προσευχῆς, τόσο ὅσο χρειάζεται γιὰ νὰ ἀποφευχθεῖ ἡ πιθανὴ εἰδωλοποιητική τους λειτουργία – κυρίως μάλιστα τοῦ αἰσθήματος! Παραμένει βεβαίως παράδοξη ἡ θέση τοῦ Ράμφου πὼς μηδενιστὴς εἶναι ὁ ἄνθρωπος τοῦ αἰσθήματος· κατὰ τὸν Χάιντεγκερ (στὸ ἔργο του γιὰ τὸν Νίτσε) αἰτία τοῦ μηδενισμοῦ εἶναι μᾶλλον, ἀντιθέτως, ἡ αὐτοτοποθέτηση τοῦ σκεπτόμενου ὑποκειμένου ὡς προϋπόθεση κάθε ἀντικειμενικῆς μεταφυσικῆς του Εἶναι – καὶ ἡ βούληση γιὰ δύναμη ποὺ ἀκολουθεῖ. Ὁ ἄνθρωπος τοῦ αἰσθήματος δὲν εἶναι μηδενιστής, ἀντίθετα πιστεύει σὲ ἀξίες. Γίνεται μηδενιστὴς ὅμως ὅταν γίνει φίλαυτος, ὅταν χάσει δηλαδὴ τὴν κοινότητα. Ἀλλὰ αὐτὸς ὁ «θερμὸς» μηδενισμὸς θεραπεύεται μᾶλλον πιὸ εὔκολα ἀπὸ τὸν «ψυχρὸ» μηδενισμὸ τοῦ λογικισμοῦ.
Τὸ μεγαλύτερο ὅμως σφάλμα εἶναι τὸ νὰ ταυτίζει κανεὶς τὴ Φιλοκαλία μὲ τὸν ὀρθόδοξο χριστιανισμὸ ἐν γένει, ἢ ἀκόμα μὲ τὸν τρόπο βίωσης τῆς εὐχαριστιακῆς κοινότητας ἀπὸ μέρους τῶν πιστῶν ἀνὰ τοὺς αἰῶνες. Ὑπάρχει σχέση ἀλλὰ ὄχι ταύτιση. Πέραν αὐτοῦ, ἄλλωστε, γιὰ νὰ μείνουμε στὸ θέμα μας, ἡ Ἑλλάδα κατὰ τὸν τελευταῖο αἰώνα ὑπέφερε πολὺ περισσότερο ἀπὸ τὸν ἠθικισμό, τὸν εὐσεβισμὸ καὶ τὸν νομικισμὸ ποὺ ἔφεραν κάποιες ὀργανώσεις, παρὰ ἀπὸ τὴ Φιλοκαλία, ποὺ ἀγνοεῖ ὅλα τὰ παραπάνω!
Ποιά εἶναι τὰ στοιχεῖα τῆς Φιλοκαλίας ὅμως ποὺ θὰ μποροῦσαν νὰ βοηθήσουν μιὰ σύγχρονη ἀνθρωπολογία, ἡ ὁποία θὰ μποροῦσε ἐπίσης νὰ ὁδηγήσει καὶ σὲ ἱστορικὴ ἀνάπτυξη; Ἀναφέρω μερικὰ ἐπιγραμματικά: ἡ ἔμφασή της στὴν ἀνάγκη ρεαλιστικῆς αὐτογνωσίας (κάτι στὸ ὁποῖο περιλαμβάνεται καὶ τὸ ἀσυνείδητο), ἡ ἔμφαση στὴν ἀνάγκη κοινωνικοποίησης τοῦ φίλαυτου θελήματος, ὁ τελικὸς τονισμὸς τῆς ψυχοσωματικῆς ὑφῆς τοῦ ἀνθρώπου καὶ ἡ ἀνάγκη ψυχοσωματικῆς μετοχῆς/συναλήθευσης τοῦ ἀνθρώπινου ὅλου, ἡ ἀποφασιστικὴ συναίρεση ἀτομισμοῦ-κοινωνικότητας καὶ σὺν-εὐθύνης ὅλων γιὰ ὅλα καὶ ὅλους. Δὲν εἶναι καλύτερα νὰ ἀρχίσουμε νὰ συζητοῦμε αὐτὰ παρὰ ὁτιδήποτε ἄλλο;

----
*Ὁ π. Νικόλαος Λουδοβίκος εἶναι ἀναπληρωτὴς καθηγητὴς στὴν Ἀνωτάτη Ἐκκλησιαστικὴ Ἀκαδημία Θεσσαλονίκης, ἐπικ. καθ. στὸ Ὀρθόδοξο Ἰνστιτοῦτο τοῦ Καίμπριτζ, ἐπίκ. καθ. στὸ Παν/μιο Οὐαλίας
πηγή: Χριστιανική βιβλιογραφία & ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 3-7-2010


Δεν υπάρχουν σχόλια:

ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΕΣ ΔΙΕΥΚΡΙΝΗΣΕΙΣ

1. Οι ενυπόγραφες αναρτήσεις (άρθρα, ομιλίες, κριτικές βιβλίων, επιφυλλίδες, δοκίμια, μελετήματα κλπ) που φιλοξενούνται ή αναδημοσιεύονται στο ιστολόγιο «ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΤΟΜΟ» εκφράζουν κατά κύριο λόγο τους συγγραφείς τους και όχι απαραίτητα το ιστολόγιο «ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΤΟΜΟ».

2. Τα σχόλια των αναγνωστών του ιστολογίου «ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΤΟΜΟ» εκφράζουν τους ίδιους προσωπικά και όχι το ιστολόγιο «ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΤΟΜΟ». Σχόλια άσχετα με το περιεχόμενο των αναρτήσεων δεν θα δημοσιεύονται.

3. Υπάρχουν στο ιστολόγιο μας πολλές προτάσεις (σύνδεσμοι, links) προς άλλους δικτυακούς τόπους. Το ιστολόγιο μας δε φέρει καμία ευθύνη για το περιεχόμενο των αναρτήσεων ή των σχολίων που γίνονται εκεί.

Αρχείο

Φίλοι κι αδελφοί

Παναγία Οδηγήτρια του Balamand (Λίβανος)

Παναγία Οδηγήτρια του Balamand (Λίβανος)

ΣΥΝ-ΙΣΤΟΛΟΓΕΙΝ

ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ
Ένα ιστολόγιο αφιερωμένο στους 57 αη-Γιώργηδες της Ορθόδοξης Εκκλησίας

ΑΓΙΟΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΑΧΑΡΝΩΝ

Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, Ψυχὴ καὶ Χριστὸς σᾶς χρειάζεται...

Τοῦτο σᾶς λέγω πάλιν καὶ σᾶς παραγγέλλω: κἂν ὁ οὐρανὸς νὰ κατέβη κάτω κἂν ἡ γῆ νὰ ἀνέβη ἀπάνω κἂν ὅλος ὁ κόσμος νὰ χαλάση καθὼς μέλλει νὰ χαλάση σήμερον αὔριον, νὰ μὴ σᾶς μέλη τί ἔχει νὰ κάμη ὁ Θεός. Τὸ κορμὶ ἂς σᾶς τὸ καύσουν, ἂς σᾶς τὸ τηγανίσουν, τὰ πράγματά σας ἂς σᾶς τὰ πάρουν, μὴ σᾶς μέλη, δῶστε τα, δὲν εἶναι ἐδικά σας. Ψυχὴ καὶ Χριστὸς σᾶς χρειάζεται. Ἐτοῦτα τὰ δύο ὅλος κόσμος νὰ πέση, δὲν ἠμπορεῖ νὰ σᾶς τὰ πάρη, ἔξω ἂν τύχη καὶ τὰ δώσετε μὲ τὸ θέλημά σας. Αὐτὰ τὰ δύο νὰ τὰ φυλάγετε νὰ μὴν τύχη καὶ τὰ χάσετε.

Ἅγιος Κοσμᾶς Αἰτωλός, Διδαχὴ Γ' (ἀπὸ τὸ βιβλίο τοῦ Ἰωάννη Β. Μενούνου, Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ Διδαχὲς καὶ Βιογραφία, ἐκδόσεις Ἀκρίτας, ζ' ἔκδοση, Ἀθήνα 2004, σελ.154)

Επισκέπτες από 17/9/2009

Free counters!

ΠΕΡΙ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΟΦΕΙΛΟΜΕΝΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Περί θεολογίας

Περί θεολόγων και Θρησκευτικών

ΘΕΣΕΙΣ, ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΝΘΕΣΕΙΣ

ΘΕΣΕΙΣ, ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΝΘΕΣΕΙΣ
ΣΚΕΨΕΙΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΝΕΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ Θ. Ι. ΡΗΓΙΝΙΩΤΗ «ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΣΚΕΠΤΟΜΕΝΟ ΑΘΕΟ»

Κ. ΤΣΑΤΣΟΣ, ΠΕΡΙ "ΕΙΔΙΚΩΝ"

Τοῦτο εἶναι τὸ δρᾶμα τῆς ἐποχῆς μας: ὅτι ἡ πρόοδος της δὲν βρίσκεται στὰ χέρια τῶν πνευματικῶν ἀνθρώπων, ἀλλὰ τῶν εἰδικῶν, ποὺ δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι πνευματικοὶ ἄνθρωποι.

Κωνσταντίνος Τσάτσος, Ἀφορισμοὶ καὶ διαλογισμοί, τέταρτη σειρά, εκδ. Βιβλ. τῆς Ἑστίας, Ἀθήνα 1972, σελ. 92.

台灣基督東正教會 The Orthodox Church in Taiwan

ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΕΣ ΜΝΗΜΕΣ

ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

Μετεωρίτικη Βιβλιοθήκη

ΘΕΟΛΟΓΟΙ ΚΡΗΤΗΣ

ΕΛΛΟΠΟΣ

Αξίζει να διαβάσετε

9 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ: ΔΙΕΘΝΗΣ ΗΜΕΡΑ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΦΑΣΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΝΤΙΣΗΜΙΤΙΣΜΟΥ

ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ